Het stelsel voor ziekte en arbeidsongeschiktheid staat onder druk. Bekend is de chaos bij het UWV dat tienduizenden uitkeringen onjuist zijn vastgesteld. En de grote achterstanden bij de WIA-(her)beoordelingen. De sinds 2016 alsmaar stijgende instroom in de WIA zet de financiële houdbaarheid van het stelsel onder druk.  De kosten voor werkgevers en de collectieve lasten stijgen aanzienlijk. Elk nieuw stelsel moet bescherming bieden voor personen die door ziekte niet meer kunnen werken. Indien er wel arbeidsmogelijkheden zijn, dient alles op alles gezet te worden dat deze ook benut worden. 

De WIA: werken wie nog werken kan
De WIA gaat ook uit van ‘werken wie nog werken kan’ maar in de praktijk bleek een te grote groep WGA 80-100% verklaard te worden waar geen financiële werkprikkels in zitten. 

Bij de groep 35-80% arbeidsongeschikt is de werkprikkel fors verminderd door de uitgebreide WGA-hiaatverzekeringen die veel werkgevers hebben afgesloten voor de eigen werknemers. 

Het huidige stelsel biedt ook mensen zonder werkgever (vangnetters) en de 35-minners onvoldoende ondersteuning om daadwerkelijk aan het werk te komen. Er zijn wel intenties om de arbeidsparticipatie te stimuleren. Er speelt ook vaak meervoudige problematiek, zoals schulden en gezondheidsproblemen.

Mensen zonder werkgever (vangnetters) en 35-minners worden onvoldoende UUondersteund, ondanks goede intenties om arbeidsparticipatie te stimuleren. Deze groepen hebben vaak meervoudige problematiek, naast gezondheidsproblemen ook bijv. schulden.

Opdracht aan OCTAS
De Onafhankelijke Commissie Toekomst Arbeidsongeschiktheidsstelsel (OCTAS) kreeg de opdracht een nieuw betaalbaar, uitvoerbaar, uitlegbaar systeem uit te werken op het gebied van arbeidsongeschiktheid. In oktober 2023 verscheen van OCTAS een goede knelpunten analyse. Zie De beoordeling van het arbeidsongeschiktheidsstelsel | Rapport | Rijksoverheid.nl

Het eindrapport op eind februari 2024 schetste een drietal varianten. Zie Onafhankelijke Commissie Toekomst Arbeidsongeschiktheidsstelsel (Octas) | Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid | Rijksoverheid.nl

Minister Eddy van Hijum reageert in de kamerbrief van 28 januari 2025 op deze adviezen en schetst de koers voor de toekomst. Zie Kamerbrief opvolging rapport Octas | Kamerstuk | Rijksoverheid.nl In deze nieuwsbrief zijn de belangrijkste punten uit deze Kamerbrief weergegeven.

Drie OCTAS varianten
Variant 1: BETER - huidig stelsel beter maken
Deze variant richt zich op vereenvoudiging binnen het bestaande systeem. Dit betekent onder andere het afschaffen van de IVA-uitkering, het verminderen van uitkeringsregimes waardoor er ook geen WGA vervolguitkering meer is. Het maatmanloon maximeren op het max. dagloon waardoor er minder hoog verdieners in de regeling WGA 80-100% komen.

Variant 2: WERK - werk staat voorop
Op een later moment gaan keuren en na 2 jaar ziekte eerst starten met een re-integratie uitkering. Focus ligt op de re-integratie en ondersteuning naar werk. Een systeem waar arbeidsparticipatie centraal staat. Voor mensen die niet meer kunnen werken blijft er een AO einduitkering. 

Variant 3: BASIS – één basisregeling voor werkenden
Deze variant stelt één basisregeling voor alle werkenden voor, ongeacht of iemand werknemer of zelfstandige is. Voor de werknemer kwamen bovenop de basisregeling aanvullende regelingen op het niveau van het stelsel BETER. Al met al maakte dit het stelsel duurder dan het bestaande stelsel omdat er altijd een minimumuitkering. 

Raadpleging door Populytics
Van 11 september tot 2 oktober 2024 voerde onderzoeksbureau Populytics een digitale raadpleging uit om te peilen hoe burgers, sociale partners, ervaringsdeskundigen en andere stakeholders denken over de aanbevelingen uit het OCTAS-rapport. Meer dan 4.000 personen namen deel, waaronder:

• 1.500 werkgevers: Gericht op inzichten over prikkels en knelpunten in re-integratie.
• 1.200 arbeidsongeschikten: Om het perspectief van ervaringsdeskundigen op inkomenszekerheid en werkhervatting te begrijpen.
• 1.000 sociale partners: Zoals vakbonden en brancheorganisaties, voor een brede beleidsmatige invalshoek.
• 300 overige belanghebbenden: Beleidsmakers, onderzoekers en ervaringsdeskundigen.

Uitkomsten van de raadpleging

1. Inkomenszekerheid: Respondenten vinden het belangrijk dat (gedeeltelijk) arbeidsongeschikten duidelijkheid hebben over hun inkomen, zodat zij met vertrouwen kunnen werken aan re-integratie.
2. Arbeidsparticipatie: Het stimuleren van werkhervatting wordt als cruciaal gezien, maar de financiële en praktische drempels moeten omlaag. Denk hierbij aan het behouden van uitkering bij tijdelijk werk.
3. Maatwerk vs. uniformiteit: Er is behoefte aan een balans tussen generieke verbeteringen voor het hele stelsel en maatwerk voor specifieke groepen. Kwetsbare groepen, zoals mensen zonder werkgever, vragen om specifieke ondersteuning.
4. Werkgevers ondersteunen: Drempels en zorgen bij werkgevers, zoals de kosten en risico’s van langdurig zieke werknemers, moeten worden weggenomen. Respondenten pleiten voor meer duidelijke richtlijnen en lagere werkgeverslasten.
   

Onderscheid in korte, middellange en lange termijn maatregelen
De minister geeft aan dat de uitwerking van de plannen gestructureerd zijn in drie fasen. Het is zoeken naar balans tussen eenvoud, inclusiviteit en uitvoerbaarheid. Belangrijke prioriteiten zijn het vereenvoudigen van uitkeringsregimes, ondersteuning van kwetsbare groepen en het versterken van re-integratie. De inzichten van OCTAS en Populytics worden hierbij geïntegreerd, met een focus op eenvoud, uitvoerbaarheid en inclusiviteit. Politieke en maatschappelijke betrokkenheid zijn essentieel om de afruilen tussen kosten, rechten en uitvoerbaarheid zorgvuldig te balanceren.

Korte termijn maatregelen (2025):

• Overleg met sociale partners, uitvoeringsorganisaties en belanghebbenden over de directe vereenvoudiging van het stelsel.
• Presentatie van concrete korte termijn voorstellen aan de Tweede Kamer, inclusief wetgeving en budgettaire effecten.
• Rapportages en actieonderzoeken gericht op kwetsbare groepen zoals Wajongers en mensen zonder arbeidsvermogen.

Middellange termijn maatregelen (2025-2026):

• Verdere empirische onderzoeken en consultaties over de harmonisatie van regelingen.
• Uitwerking van beleidsopties zoals samenvoeging van regelingen, financieringsmodellen en een meer re-integratiegericht stelsel.

Lange termijn maatregelen (vanaf 2026):

• Implementatie van fundamentele hervormingen, inclusief preventieve maatregelen en een geïntegreerd stelsel voor alle werkenden.
• Geleidelijke invoering van structurele wijzigingen en naleving van internationale normen zoals ILO-verdrag 121.

Korte termijn: vereenvoudiging bestaande stelsel
Omdat een volledige herziening veel tijd kost, gaat voor de korte termijn een aantal plannen doorgevoerd worden uit variant 1 van het OCTAS-rapport ("Huidig stelsel beter"). Dit moet het systeem begrijpelijker maken en de werkdruk bij UWV verlagen.

Eén WIA-uitkeringsregime
Op de korte termijn wordt er gewerkt aan het verminderen van het aantal uitkeringsregimes. Dit betekent:

• Afschaffen van de WGA-vervolguitkering, en daarmee komt er ook een einde aan de WGA hiaatverzekeringen.
• Afschaffen van de IVA-uitkering, de duurzaamheidstoets kost veel tijd en er komt 1 WIA regime waardoor er geen verschil meer is tussen IVA en WGA.

Er blijft 1 WIA-uitkering over, eerst met een WGA loongerelateerde uitkering conform de duur van de WW en daarna geldt de WIA loonaanvullingsregeling.

Wat wordt de nieuwe WIA-drempel? 
In het OCTAS-rapport en de Kamer werd gepleit voor het verlagen van de WIA-toetredingsdrempel van 35% arbeidsongeschiktheid naar 25% of zelfs 15%. Dit zou betekenen dat meer mensen in aanmerking komen voor een WIA-uitkering. De financiële impact hiervan is  groot: een verlaging naar 25% zou €290 miljoen per jaar kosten, en naar 15% zelfs €500 miljoen. De keuze is nog niet gemaakt maar aannemelijk is dat de ondergrens verlaagd wordt naar 25% om ook te voldoen aan het ILO verdrag 121. 

Doorbelasting naar werkgevers van 10 naar 5 jaar?
De WGA-uitkeringslasten worden nu grotendeels doorberekend aan werkgevers. Dit zou met de voorgestelde wijzigingen toenemen omdat nu ook de IVA groep erbij komt. Het kabinet onderzoekt opties om deze lasten evenwichtiger te verdelen, bijvoorbeeld door een kortere doorbelastingsperiode (van 10 naar 5 jaar) of een gedeeltelijke verdeling van de lasten.

Lange termijn: toegankelijk, uitvoerbaarder en betaalbaarder stelsel
De kamerbrief maakt duidelijk dat voor de lange termijn minister Van Hijum de urgentie van vereenvoudiging en verbetering van het arbeidsongeschiktheidsstelsel onderstreept. Dit sluit aan bij het Regeerprogramma, waarin concrete voorstellen worden aangekondigd om het stelsel toegankelijker en uitvoerbaarder te maken.

Het kabinet hanteert vier kwaliteitseisen voor het toekomstige stelsel:

1. Menselijke maat – Minder hardheden en meer persoonlijke aandacht voor mensen in de WIA.
2. Eenvoud – Begrijpelijkheid en voorspelbaarheid voor zowel werknemers als werkgevers.
3. Uitvoerbaarheid – Een stelsel dat door UWV goed en efficiënt kan worden uitgevoerd.
4. Betaalbaarheid – Premies moeten houdbaar blijven en in balans zijn met de maatschappelijke en economische voordelen.

De minister benoemt twee fundamentele ideeën voor de lange termijn:

• "Werk staat voorop": De nadruk verschuift van een gedetailleerde medische beoordeling naar een systeem waarin de ondersteuning naar werk centraal staat. De beoordeling van arbeidsongeschiktheid zou mogelijk later en op een andere manier plaatsvinden.
• Gelijke rechten voor alle werkenden: Het kabinet wil onderzoeken in hoeverre het mogelijk is om de regelingen voor werknemers en zelfstandigen meer te harmoniseren. Dit zou kunnen leiden tot een basisverzekering met optionele aanvullende verzekeringen.

De uitwerking hiervan zal gaan in overleg met sociale partners, werkgevers, werknemers en ervaringsdeskundigen.

Samenhang OCTAS met andere hervormingen
De opvolging van OCTAS staat niet op zichzelf. Enkele belangrijke thema’s die in samenhang worden bekeken:

• Basisverzekering Arbeidsongeschiktheid Zelfstandigen (BAZ) – Plannen voor een verplichte AOV voor zelfstandigen.
• Vereenvoudiging van inkomensondersteuning – Integrale herziening van toeslagen en inkomensregelingen om complexiteit te verminderen.
• Wajong en Participatiewet – Onderzoek naar betere overdracht van Wajong-aanvragers naar gemeenten en periodieke contactmomenten voor mensen met duurzaam geen arbeidsvermogen.
• Sociaal-medische beoordelingen – Behoud van maatregelen zoals taakdelegatie en praktisch beoordelen om wachttijden bij UWV te verminderen.

Vervolg
De minister geeft aan dat hij voor de zomer van 2025 een pakket met concrete korte termijnmaatregelen wil presenteren. Daarnaast blijft het kabinet werken aan een langetermijnvisie voor een toekomstbestendig stelsel.

Er zijn dus belangrijke wijzigingen op komst. Zelf ben ik ook politiek actief betrokken om een bijdrage te leveren aan verbetering van het stelsel. Wel ziet het er naar uit dat alle plannen duurder zijn dan het bestaande stelsel. Terwijl de financiële houdbaarheid al enorm onder druk staat. We moeten als professionals alles op alles zetten om de mensen die nog kunnen werken ook daadwerkelijk  binnen de 104 weken ziekte aan het werk te begeleiden. Uiteindelijk blijft mijn motto dat WERKEN de beste sociale zekerheid is.

Vriendelijke groet,
Marjol Nikkels

Recente artikelen:

Praktische oplossingen om de WIA uitvoerbaar te houden

Grote knelpunten in ons arbeidsongeschiktheidsstelsel